नेपालमा विदेशी कति छन् ?

रामहरि पाण्डे

2007-12-12,Wednesday,

काठमाडौं, २५ मंसिर अस्थायी रूपमा नेपाल बस्ने विदेशी नागरिकका सबै रेकर्ड राख्ने अध्यागमन विभागसित नेपालमा कति विदेशी बस्छन् कुनै जानकारी छैन । बस्ने अनुमति माग्न विदेशीले दिएको निवेदन र स्वीकृत पत्रको सम्पर्ूण्ा रर्ेकर्डसमेत छैन विभागसित । अध्यागमन विभागले नेपालका विभिन्न क्षेत्रमा आएका पा"च सयभन्दा बढीलाई मासिक रूपमा नेपाल बस्ने अनुमतिपत्र दिन्छ, तर आवश्यक रर्ेकर्ड भने सुरक्षित राखि"दैन । विभागको भुइ"तलामा टिनको र्‍याकमा छरपस्ट फालिएका फाइल मुसाले काटेर ध्वस्त पारेको छ । गत आइतबार विभागमा अस्टे्रलियाकी फेडरिक नाम गरेकी एक महिलाको फाइल खोज्न दिनभर लाग्यो । बिहान ११ बजेदेखि खोज्न थालेको फाइल दिउ"सो तीन बजे मात्र फेला पर्‍यो, त्यो पनि आधाभन्दा बढी मुसाले खाएको । आफ्नो फाइल देखाउ"दै उनले हा"स्दै भनिन्, 'मेरो फाइल त कति सुरक्षित रहेछ, आधी मात्रै भए पनि भेटियो ।' १५ मंसिर, ०६३ मा स्वास्थ्य स्वयंसेविकाका रूपमा आएको जानकारी गराउ"दै उनले भनिन्, 'मैले धेरै जिल्लाका मानिसलाई निःशुल्क स्वास्थ्यसेवा उपलब्ध गराउ"दै आएकी छु ।' फेडरिकले मात्र अध्यागमनमा फाइल नभेट्टाएकी होइनन् । फेडरिक जस्ता थुप्रै विदेशी नागरिकले अध्यागमनको दराजमा आफ्ना फाइल भेट्टाउन निकै मिहिनेत गर्नुपर्छ । अध्यागमनका एक कर्मचारीले भने, 'हामी यहा"का फाइल खोज्दाखोज्दै हैरान हुन्छौ" ।' नेपालमा 'नन टुरिस्ट' भिसा उपलब्ध गराउनुपर्ने प्रमुख कारणसहित व्यक्तिगत विवरण भरेको फाइल र विभागले मागेका सम्पर्ूण्ा कागज पेस गरेपछि मात्र गैरनेपालीले नेपालमा बस्ने अनुमति पाउ"छ । कामको प्रकृति हेरी एक वर्षम्मका लागि मात्र विदेशीलाई भिसा उपलब्ध गराइन्छ । विदेशी मूलका नागरिकले सुरुमा नेपाल प्रवेश गर्दा पर्यटक भिसा प्रयोग गर्छन् । त्यसपछि मात्र उनीहरूले के कामका लागि नेपाल बस्ने हो, सो विवरण खुलाई सम्पर्ूण्ा विवरण भरेको फारम अध्यागमन र कामस"ग सम्बन्धित संस्थालाई बुझाएपछि मात्र अध्यागमनले सबैको रिपोर्टका आधारमा आवश्यकताअनुसार गैरनेपालीलाई नेपाल बस्ने अस्थायी अनुमति पत्र उपलब्ध गराउ"छ । विभागले मासिक पा"च सयका हाराहारीमा विदेशी नागरिकलाई भिसा दिन्छ तर, के प्रयोजनका लागि भिसा दिएको हो, भन्ने फाइल विभागसित सुरक्षित छैन । त्यसैगरी विभागले भिसा दिएकामध्ये कति नेपालमै छन् कति फर्किए भन्ने पनि रर्ेकर्ड विभागस"ग छैन । विभागको गैर्रपर्यटक भिसा शाखाका अधिकृत शिवराज जोशी विभागमा जनशक्ति भए पनि कोठाको अभाव र अन्य प्राविधिक समस्याका कारण सम्पूण विवरण सुरक्षित राख्न नसकिएको बताउछन् । उनले नया" पत्रिकासित भने, 'सबै विवरण सुरक्षित राख्ने चाहना हुदाहुदै पनि सरकारी उदासीनताका कारण व्यवस्थित हुन सकेको छैन ।' विभागमा भएका सम्पूण फाइल कम्प्युटर प्रविधिका आधरमा राख्नुपर्ने खा"चो औंल्याउदै अधिकृत जोशी भन्छन्, 'वाषिर्क सातदेखि नौ हजारका हाराहारीमा विदेशीले नेपाल बस्नका लागि भिसा लिने गरेका छन्, तर भिसा लिएकाहरू गए/नगएको रेकर्ड राख्न सकेका छैनौ" ।' विभागका निर्देशक ज्ञानप्रसाद पंगेनी पनि नेपालमा कति विदेशी आए भन्ने तथ्यांक भए पनि कति फर्किए भन्ने सम्पर्ूण्ा जानकारी नरहेको बताउ"छन् । उनले भने, 'एक वर्षम्म नेपाल बस्ने अनुमति पाएको विदेशीले बीचमा जति पटक पनि आफ्नो देश जान पाउने भएकाले गएकाको तथ्यांक संकलन गर्न कठिन भएको हो ।' नेपाल आएका र गएका विदेशीको बराबर आ"कडा हुनुपर्ने भए पनि प्राविधिक समस्याका कारण विदेश फर्केकाको रर्ेकर्ड राख्न नसकिएको दाबी पंगेनीको छ । नेपालमा नाता-सम्बन्ध तथा विभिन्न एनजिओ र आइएनजिओमा काम गर्ने उद्देश्यले बढी विदेशी आउने गृह मन्त्रालयका अध्यागमन तथा सीमा प्रशासन शाखा प्रमुख सुधीर शाह बताउ"छन् । विभिन्न मन्त्रालयको सिफरिसमा गृह मन्त्रालयले भिसा दिने गरेको जानकारी गराउ"दै शाहले नेपालमा भिसा लिएर बसेका विदेशीले आजसम्म गलत काम नगरेको दाबी समेत गरे । उनले भने, 'गलत काम गर्दैनन् भने नेपाल बस्न दि"दा के फरक पर्छ, अन्त्यमा त उतै र्फकने हो ।' उनले नेपालका विभिन्न नाकाबाट पनि बाहिरिने भएकाले पनि यकिन तथ्यांक राख्न नसकिएको बताए । विदेशी नागरिकले नेपालमा के-के गर्छन् भन्ने जानकारी राख्नुपर्ने खा"चो भए पनि प्रक्रिया र कानुनको अभावले यसलाई निरन्तरता दिन नसकेको शाहको भनाइ छ । उनले भने, 'हामी अध्यागमनको नियमावली संशोधन गर्दै छौं त्यसपछि सबै कुरा व्यवस्थित हुन्छ ।' उनले परराष्ट्र मन्त्रालय पनि विभिन्न नियोगमा काम गर्न आएका विदेशी नागरिकलाई कूटनीतिक भिसा उपलब्ध गराउने भएकाले पनि नेपालमा कति विदेशी छन् भन्ने समस्या भएको बताए । तर, परराष्ट्र मन्त्रालयको रर्ेकर्डमा भने यो वर्षसात सय १९ जना कूटनीतिक भिसामा नेपालमा बसेका छन् । मन्त्रालयको कन्सुलर शाखाका अनुसार विभिन्न दूतावासका अधिकारी आफैंले पनि केही दिनका लागि भन्दै परिवार झिकाउने गर्छन् । यसरी आउनेहरूको कुनै रेकर्ड हुदैन । नेपालमा अस्थायी अनुमति पत्र लिएर बसेका मात्र होइन विभिन्न प्याकेज तथा निजी रूपमा घुम्न आएका विदेशी नागरिक फर्केको यकिन तथ्यांक पनि विभागस"ग छैन । विभागले त्रिभुवन अन्तर्रर्ााट्रय विमानस्थल, तातोपानी, सुनौली, महेन्द्रनगर, वीरगन्जलगायत विभिन्न आठ नाकाबाट नेपाल प्रवेश गरेका विदेशीको सम्पर्ूण्ा रर्ेकर्ड फाइलमा टिपेर राखेको छ । तर, कहिले, कहा"बाट कति फिर्ता गए भन्ने तथ्यांक भने ऊस"ग छैन । विभागका निर्देशक पंगेनीका अनुसार नेपालमा मासिक ४० देखि ४५ हजारका हाराहारीमा विदेशी आउ"छन्, तर र्फकनेको संख्या भने करिब ३२ देखि ३५ हजार हुन्छ । बा"की नेपालका अन्य नाकाबाट जाने र कति नेपालमै रहने अनुमान छ पंगेनीको । विभागले उपलब्ध गराएको तथ्यांकअनुसार सन् २००७ जनवरीदेखि मंसिर १९ गतेसम्ममा चार लाख ३० हजार ८२ जना विदेशी नेपाल आएका छन् तर कति गए भन्ने कुनै अभिलेख कतै छैन ।